စာလံုးမ်ား ကေျပာၾကသည္

The Architexture of the Characters ဗိသုကာအနုပညာ သတ္မွတ္ခ်က္ရွိေသာ ဟန္ပန္တစ္ခုခုျဖင့္ ဒီဇိုင္းထုတ္ကာေရးဆြဲျပဳလုပ္ထားတဲ့ စာလံုးပံုစံ ကိုို font လို႕ ေခၚပါတယ္။ FONT ( or) FOUNT ….. a font is the physical means use to create a typeface, be it computer code, lithographic film, metal or wood cut. TYPOGRAPHY ( Ambrois / Harris )
 
Font ေတြမွာ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ အရည္အေသြးေတြရွိၿပီး font ပံုစံေတြ ကို အဓိကအားျဖင့္ ၄ မ်ိဳးနဲ႔ ခြဲျခားလို႕ရပါတယ္။အဲဒါေတြကေတာ့

 (1) စာလံုး ၏ ပံုစံ - Typeface 

(2) စာလံုး ၏ အရြယ္အစား -Type Size 

(3) စာလံုး ၏ ပံုစံ - Type Style 

(4) စာလံုး ၏ အစိပ္အက်ဲ - Character Spacing 

(1) စာလံုး ၏ ပံုစံ - Typeface
 

Type Face ဆိုတာကေတာ့ သေကၤတ၊ အမွတ္တံဆိပ္၊ စာလံုး ၊ နံပါတ္ နဲ႔ ပုဒ္ျဖတ္ ေတြပါ၀င္ဖြဲ႕စည္းထား တဲ့စာလံုးတစ္လံုး၊ စာေၾကာင္းတစ္ခု ဒါမွမဟုတ္ စာတစ္ပိုဒ္ ကိုဆိုလိုျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ Typeface ကို Serif (ROMAN), Sans Serif (GOTHIC ) , Decorative လို႕ သံုးမ်ိိဳး ခြဲျခားႏိုင္ပါတယ္။ Serif မွာလဲထပ္ခြဲထား တာေတြ ရွိသလို Serif, Decorative မွာလဲ ထပ္မံ ခြဲတာေတြရွိေသးပါတယ္။ Decorative ကို Script လို႔လဲေခၚၾကပါတယ္။တကယ္ေတာ့ Decorative နဲ႔ Script ကလဲ မတူျပန္ပါဘူး။ Decorative(Script ) ကို ျမန္မာ အေခၚကေတာ့ လက္၀ဲေဖာင့္လို႔ ေျပာၾကတာကိုၾကားဖူးပါတယ္။

     အေျခခံ TYPEFACE
 

                                           TYPEFACE ကို ထပ္မံ ခြဲျခားထားျခင္း
Serif လို႔ေခၚတဲ့ - Times News Roman လို စာလံုးေတြမွာ အနားစြန္းေတြပါေလ့ရွိၿပီး အဲဒါကို feet ( cross stroke ) လို႔ေခၚပါတယ္။ Sans of Serif (Sans Serif ) ေတြမွာေတာ့အဲလိုမ်ဥ္းေတြပါေလ့မရွိပါဘူး။ Decorative ကေတာ့ လက္ေရးဆက္လို စာေတြကို ေျပာတာပါ။

(2) စာလံုး ၏ အရြယ္အစား -Type Size

Type size ေတာ့ စာလံုးရဲ႕ အရြယ္အစား ဘယ္ေလာက္ျမင့္သလဲဆိုတာကို ေဖၚျပပါတယ္။ Standard unit အေနနဲ႔ ကေတာ့ point ျဖစ္ပါတယ္။ 1440 နွစ္ တုန္းက ဂ်ိဳဟန္ဂူတင္ဘတ္ ( Johan Gutenberg ) ဆိုတဲ့ ဂ်ာမန္ပညာရွင္တစ္ဦးက ခဲစာလံုးေတြကိုု တီထြင္ခဲ့ၿပီးေနာက္ပိုင္းမွ ခဲစာလံုးေတြမွာ တူညီစြာ ထားသင့္တဲ့ အတိုင္းအတာတစ္ခု လိုအပ္တယ္ ဆိုၿပီး ဖားမင္းဒီတိုး Firmin Ditot ( 1764-1836 ) က pt လို႕ေခၚတဲ့ ပြိဳင့္ ( point ) စနစ္ကို တီထြင္ေပးခဲ့ပါတယ္။
 
*( မႈကြဲလားဘာလားေတာ့မသိပါဘူး ။ 19 ရာစုေလာက္က Pierrre Fournier နဲ႔ Francois Ditot တို႕က Point System ကို တီထြင္ခဲ့တယ္လို႔ လဲ ေတြ႔ရပါတယ္ … အင္တာနက္မွာေတာ့ မရွာၾကည့္ရေသးပါ ) စာလံုးရဲ႕ အရြယ္အစားကို x heigh နဲ႔လည္း တိုင္းတာၾကပါတယ္။

 
Relative Measurements အေနနဲ႔႔ Em,En နဲ႔ Hyphen တို႕ကို အသံုးျပဳၿပီးတိုင္းတာပါတယ္။Em ရဲ႕ အတိုင္းအတာဟာ En ရဲ႕ နွစ္ဆ Hyphen ( - ) ကေတာ့ Em ရဲ႕ သံုးပံုတစ္ပံု လို႕ပဲ သိပါတယ္။ ( Em,En နဲ႔Hyphen စနစ္ေတြကို အေသးစိတ္နားမလည္ပါဘူး တက္သိနားလည္ သူရွိရင္ေတာ့ ရွင္းျပခဲ့ေပးၾကပါ )

1 လက္မ မွာ 72 points ရွိၿပီး စာေကာ္လံ မ်ားကို pica နဲ႔ လည္းတိုင္းတာျပေလ့ရွိပါတယ္။ ဘယ္ေနရာေတြမွာျပလဲဆိုရင္ စာလံုးတစ္လံုးခ်င္းရဲ႕ အရြယ္ကို point နဲ႔ျပသၿပီး စာစီထားတဲ့ စာေကာ္လံ ကိုေတာ့ pica နဲ႕ ျပသပါတယ္။ 

72 points = 1 inches , 12 points = 1 pic , 6 pica = 1 inches 

ဂ်ိဳဟန္ဂူတင္ဘတ္ တိီထြင္ခဲ့ေသာ အဂၤလိပ္ ခဲစာလံုး ပံုစံႏွင့္ အေခၚအေ၀ၚမ်ား

                                            ပိြဳင့္ ႏွင့္ အင့္ ( inchs ) မ်ားကိုေဖၚျပထားပံု

(3) စာလံုး ၏ ဟန္ - 

Type Style Typeface တစ္ခုမွာ ထူးျခားတဲ့ ၀ိေသသ ျပဳမႈတစ္ခု အေနနဲ႔ effect ထည့္ထားျခင္းကိုေတာ့ Type style လို႔ ေခၚပါတယ္။ Bold, Italic, Underline နဲ႕ Strikethrough တို႕ဟာ Type style ေတြျဖစ္ ၾကပါတယ္။ Normal BOLD ITALIC UNDERLINE Strikethrough  

(4) စာလံုး ၏ အစိပ္အက်ဲ - Character Spacing Character Spacing ဆိုတာကေတာ့ font တစ္လံုး ခ်င္းစီ ရဲ႕ ေနရာယူႏိုင္မႈ ကိုဆိုလိုတာပါ။Character Spacing ႏွစ္မ်ိဳးရွိၿပီး Monospacing Spacing ယူထား တဲ့ အကၡရာေတြဟာ ( i ပဲျဖစ္ျဖစ္ m ပဲျဖစ္ျဖစ္ ) ေနရာအက်ဥ္းအက်ယ္ကို အတူတူ ယူၾကပါတယ္။ Propotional Spacing ယူထားတဲ့ အကၡရာေတြ ကေတာ့ ေနရာအက်ဥ္းအက်ယ္ကို အခ်ိဳးအစားအလိုက္ပဲ ယူပါတယ္။ 

အဂၤလိပ္ စာလံုးေတြရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းမူ အေခၚအေ၀ၚေတြကိုေတာ့ ေအာက္ကဇယားမွာ ေလ့လာႏိုင္ပါတယ္။

 ျမန္မာစာ ႏွင့္ ျမန္မာ font ျဖစ္ေပၚလာပံု

ျမန္မာ အကၡရာ ႏွင့္ ျမန္မာစာ အေရးအသားေပၚေပါက္ျဖစ္ထြန္းလာပံု ကို စူးစမ္းေလ့လာၾကေသာ သုေတသီ အားလံုးက ျမန္မာ အကၡရာ မ်ားဟာ ခရစ္ေတာ္ မေပၚမွီ BC – 500 မွ AD- 300 ေက်ာ္အထိ India မွာ ထြန္းကားခဲ့တဲ့ ျဗာဟီၼ အေရးအသား ကေနျမစ္ဖ်ားခံခဲ့တာလို႔ လက္ခံၾကပါတယ္။ အေစာ ဆံုးျမန္မာစာ အေရးအသားကို ပုဂံေခတ္ AD-11-12 ရာစု မွာေတြ႔ရၿပီးရာဇကုမာ ေက်ာက္စာ   ေရးထိုးခဲ့ခ်ိန္ပင္ျဖစ္ပါတယ္။

ရာဇကုမာ ေက်ာက္စာ ေလာက္သိပ္မထင္ရွားတဲ့ က်န္စစ္သားမင္းရဲ႕ ျမကန္မြန္ ေက်ာက္စာမွာ ေရကန္ အမည္ ကို မဟာနိဗၺာန္ လက္ဆုယ္ခိရိယ္ (လက္ဆုယ္ခိရိယ္ စာလံုးေပါင္းမွားေနတာမဟုတ္ပါ မူရင္းကိုက ဒီအတိုင္း ) လို႔ေတြ႔ရတာ အေစာဆံုး ျမန္မာ အကၡရာလို႔ ေျပာပါတယ္ ။ ဒီထက္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ေလာက္ေစာ တဲ့ ေက်ာက္စာေတြမွာ လဲ ျမန္မာ အကၡရာ ေတြ ကိုေတြ႔ရတဲ့ အတြက္ ျမန္မာစာဟာ AD -11 ရာစု မွာေပၚေပါက္တယ္ လို႕ အခိုင္အမာေျပာႏိုင္ပါတယ္။ ပ်ဴစာ ထြန္းကားမႈ ၊ မြန္ၿမိဳ႔ျပ ႏိုင္ငံမ်ား ထြန္းကားျခင္း တို႕ဟာလဲ ပုဂံႏိုင္ငံ ထြန္းကားမႈနဲ႔ စပ္ဆက္ေနသလိုပါပဲ။ ပုဂံႏိုင္ငံ ထြန္းကား သလို ျမန္မာစာ ဟာလဲ မြန္စာနဲ႔ အတူ ထြန္းကားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မြန္စာ ကေနတိုးတက္ျဖစ္ထြန္းလာတာကိုေတာ့ တခ်ိဳ႕ ကလက္မခံၾကပါဘူး ။ ျဗာဟီၼ အေရးအသား ကေန ပ်ဴ ေရာ ၊ မြန္ ေရာ ၊ ျမန္မာအကၡရာ ေတြပါ ဆင္းသက္ လာတာျဖစ္တဲ့ အတြက္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာဆင္တူပါတယ္။

ျမန္မာစာကို တီထြင္ခဲ့သူေတြဟာ သကၠတ အေရးအသား၊ ပါဠိ အေရးအသား ၊ ပ်ဴ အေရးအသား တို႔ ကေန ျမန္မာအကၡရာ ႏွင့္ အေရးအသားအတြက္ လိုတာကို ယူၿပီး မလိုတာကုိ ပယ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဋ ၊ ဌ ၊ ဍ တို႕ကိုေတာ့ ျမန္မာစာ အတြက္ အသံုးမ၀င္ ေစေသာ္လည္း ပါဠိ စာေပ သင္ၾကားဖို႕ အခက္အခဲ မရွိေစရန္ ထိုစာလံုးမ်ား ကိုေတာ့ ထိမ္းထားခဲ့ပါတယ္။ 

ဒီေတာ့ ျမန္မာစာ ၊ ျမန္မာအကၡရာ စာလံုးေတြဟာ ျဗာဟီၼ အေရးအသား ကိုျမစ္ဖ်ားခံၿပီး မြန္ အကၡရာ ႏွင့္ ပံုစံတူကာ ပါဠိ ၊ သကၠတ စာလံုးတို႕ႏွင့္ ႏွီးႏြယ္ၿပီး ျဖစ္ေပၚလာတယ္လို႕ ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ * ( ၁၂ ရာစု ေနာက္ပိုင္းမွာ မြန္စာတိမ္ေကာ သြားၿပီး ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္းမွာေတာ့ဆက္လက္ ရွင္သန္တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္ ။ ဒါကို.. ျမန္မာျပည္ ေအာက္ပိုင္းမွာ ရွိတဲ့ ၿမိဳ႕အမည္ေတြကိုၾကည့္ရင္သိႏိုင္ပါတယ္ ….

 ဥပမာ- ေမွာ္ဘီ …မြန္ဘာသာျဖင့္ ျမစ္ေကြ႔၊ အင္းစိန္ = အစိၥန = မြန္ဘာသာျဖင့္ ဆင္အိုင္ … ေတာ္ေတာ္ေလးမ်ားပါတယ္ ကၽြန္ေတာ္ ဒီေလာက္ပဲ မွတ္မိတယ္ … ေဒါက္တာသန္းထြန္းစာအုပ္ထဲမွာ ဖတ္ဖူးတာ စာအုပ္လဲရွာမေတြ႔ေတာ့ဘူး စာအုပ္နာမည္လဲမမွတ္မိေတာ့လို႔ပါ ) ပိဋကတ္ေတာ္စာမ်ားကို ျမန္မာမ်ား လြယ္ကူစြာ ဖတ္ရႈ႕ႏိုင္ဖို႔ အတြက္ ရွင္အရဟံ ႏွင့္ သီဟိုဌ္ ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ နည္းေပးလမ္းျပ ကူညီမႈျဖင့္ ျမန္မာအကၡရာ စာလံုးမ်ားျဖစ္ေပၚလာေအာင္ တီထြင္ခဲ့ၿပီး ျမန္မာစာဟာေရွးယခင္က ေက်ာက္စာမ်ားအရ ဆိုရင္ ေလးေထာင့္ပံုစံေရးသားခဲ့တယ္လို႕ လဲ ဆိုၾကပါတယ္။ ရာဇကုမာ ေက်ာက္စာ ကို ေအာက္မွာၾကည့္ပါ။ မြန္ ျမန္မာအကၡရာ သမုိင္း ေျပာင္းလဲပံု ကိုလဲ ေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္ ။

ေနာက္ပိုင္း ေပစာမ်ားေရးတဲ့ ေခတ္ေရာက္ေတာ့ ေပစာေပၚမွာ ေလးေထာင့္စာလံုးနဲ႔ ေရးတဲ့ အခါ ေပစာမ်ား ကြဲထြက္တာေၾကာင့္ အ၀န္း အ၀ိုင္း ပံုေရးဆြဲရင္း ျမန္မာစာဟာ ခရာ၀န္း ပံုစံေျပာင္းလဲလာတယ္လို႔ ဆိုၾကပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ ကလဲ ေန၀န္းလ၀န္းပံု ကိုၾကည့္ၿပီးတီထြင္ လာတာေၾကာင့္ ျမန္မာအကၡရာ ေတြဟာ အ၀န္း အ၀ိုင္းပံု ျဖစ္ရတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ျမန္မာစာလံုးေတြကို အဖို အမ ဆိုၿပီးခြဲျခားထားၿပီး ပ ဆင့္ ( ပတ္ဆင့္) စာလံုးေတြမွာ အဖိုစာလံုးေပၚအဖို စာလံုးမဆင့္ရတာ မထပ္ရတာ၊ အမ စာလံုးအေပၚမွာ အမစာလံုး မဆင့္ရတာမထပ္ရတာ ေတြလဲရွိပါတယ္။ *( ဘယ္လို စာလံုးေတြ မွ ထပ္လို႔ရလဲ ၊ ဆင့္လို႔ ရသလဲ ကေတာ့ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္သာစဥ္းစားၾကပါေတာ့ )

ျမန္မာစာလံုး စနစ္တက် ေရးဆြဲပံု 

A letter from BURMA စာအုပ္ မွ ျမန္မာအကၡရာ အသံထြက္ပံု

ျမန္မာ အကၡရာ အဆင့္ဆင့္ ေျပာင္းလဲလာပံုအား အကၡရာ ႏိႈင္းယွဥ္ျပပံု 

ပထမဆံုး ျမန္မာအကၡရာ သင္ပုန္းႀကီးက်မ္း ကိုေတာ့ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၃၅-၄၉ (AD-13) ရာစုအလယ္ မွာ ဦးက်ည္ေပြ႔ ( ေခၚ ) ရွင္ဒိသာပါေမာက္ က ေရးသားျပဳစုခဲ့ပါတယ္။ ၁၇၇၄ ခုႏွစ္ မွာေတာ့ သံလ်င္ၿမိဳ႔ မွ ဗရင္ဂ်ီ ဖုန္းေတာ္ႀကီး ပါကိုတိုး(Percoto) က ဗရင္ဂ်ီ က်မ္းစာမႈမ်ားကို ေရာမ ၿမိဳ႕သို႔ ကူယူသြားခဲ့ရာ ေရာမၿမိဳ႕ က ဗရင္ဂ်ီ သာသနာျပဳ အဖြဲ႕ ကျမန္မာအကၡရာမ်ားကို ေတြ႔ရွိကာ သေဘာက်ခဲ့တဲ့အတြက္ ျမန္မာအကၡရာကို မူတည္ၿပီး ဂိတ္စပီလီ ( Guiseppe Expilly ) ဆိုသူ က ခဲစာလံုး တီထြင္ၿပီး အဲဒီ ခဲစာလံုးေတြနဲ႔ ပထမဆံုးေသာျမန္မာ သင္ပုန္းႀကီး စာအုပ္ကို ရိုက္ႏွိပ္ခဲ့ပါတယ္။

၁၇၇၆ ခုႏွစ္ မွာရိုက္ႏွိပ္ခဲ့တဲ့ ျမန္မာ သင္ပုန္းႀကီး စာအုပ္မွာ မွားယြင္းတာေတြရွိတဲ့ အတြက္ ၁၇၈၇ မွာ ဘုန္းေတာ္ၾကီး မင္ေတအာဇာ ( Mantey Azza ) ဒုတိယအႀကိမ္ျမန္မာ သင္ပုန္းႀကီး စာအုပ္ကို ရိုက္ႏွိပ္ခဲ့ျပန္ပါတယ္။

ကြန္ပ်ဴတာမွာ အသံုးျပဳႏိုင္ခဲ့တဲ့ ပထမဆံုးေသာ ျမန္မာစာလံုး font ကိုေတာ့ လန္ဒန္မွ အေရွ႕တိုင္း ပညာ ေလ့လာေရးတကၠသိုလ္ မွ ဂၽြန္အိုကဲလ္ ဆိုသူ က ၁၉၈၇ ခုႏွစ္မွာ ( အင္း၀ ကြန္ပ်ဴတာ ျမန္မာ စာလံုး font ) ကို တီထြင္ေရးဆြဲခဲ့ၿပီး 1989 ၊ ေမလထုတ္ လင္းေရာင္ျခည္ Magazine အမွတ္-76 မွာ စတင္ၿပီး အသံုးျပဳႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ 

*( Layout ခ်တာကို Adobe Page Maker ကို စတင္အသံုးခဲ့ျပဳတယ္ လို႔ လဲ ၾကားသိရပါတယ္ အခုေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ - Adobe Indesign , CorelDraw တို႕ QuarkExpress တို႕ သံုးၿပီး Layout ခ်ေနၾကပါၿပီ )
 

 
ကိုးကားခဲ့ေသာ စာအုပ္စာတမ္းမ်ား 

- ျမန္မာအကၡရာေရးသားနည္းစနစ္ ( ဦးျမတ္ေက်ာ္ )

 - ေပစာႏွင့္ ေပစာထုတ္ႀကိဳးေပၚမွ ဆုေတာင္းမ်ား ( ေရႊဘို မိမိႀကီး ) 

- ဂရပ္ဖစ္ အႏုပညာ ( ဆန္နီညိမ္း ) 

- မြန္ျမန္မာ အကၡရာ သမိုင္း ( ဦးသာျမတ္) 

- ျမန္မာအဘိဓာန္ ( ျမန္မာစာ အဖြဲ႕ ) 

- TYPOGRAPHY ( Ambrois / Harris ) 

- A letter from BURMA ( Framcoise Boudignon )

မူရင္းေရးသူ